Yatırım dünyasına henüz giriş yapmışsın ya da bu konuda planların var… Kendini, karşına sıklıkla çıkan “Halka arz” kavramının ne anlama geldiğini araştırırken mi buluyorsun? “Halka arzdan nasıl gelir elde edilir?”, “Halka arza nasıl katılınır?” diye merak mı ediyorsun? Hepsinin cevabı bu yazıda!
Halka Arz Nedir?
Halka arz (ABD Borsalarındaki ismiyle IPO – Initial Public Offering), en basit tanımıyla şirketlerin, sermayelerini (anaparalarını) dışarıdan yatırımcılara açmasıdır. Bu yatırımcılar bireysel ve kurumsal olarak ikiye ayrılır ve her ikisi de şirketlerin sermayelerine önemli oranda finansal kaynaklar sağlar.
- Eğer halka arza katılan taraf bir başka şirket veya kurum ise “kurumsal yatırımcı”, eğer sizin veya bizim gibi kişiler ise “bireysel yatırımcı” olarak adlandırılır. Hissedar çeşitleri hakkında detaylı bilgi için içeriğimize bakabilirsin.
Şirketler, hisse senetlerinin tamamını veya bir kısmını Nasdaq ve NYSE gibi başlıca ABD Borsalarında veya Borsa İstanbul (Pay Piyasası)’da halka arz edebilirler. Bir şirket, hisselerini birden fazla kez halka arz edebilir.
Şirketlerin “halka açık” bir şirket olabilmesi için hisse senetlerini ilk defa halka arz etmesine “İlk Halka Arz” veya “Initial Public Offering” adı verilir. Borsa İstanbul’da halka arz edilecek olan şirketleri Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)’nun her perşembe yayınladığı bültenlerden ya da daha kolayı, aracı kurumların platformları üzerinden takip edebilirsin.
Halka Arz Nasıl Alınır?
Halka arzların talep toplama zamanlarında, aracı kurumların platformları üzerinden bu halka arzlara katılabilirsin.
Şirketler neden halka arz olur?
Şirketlerin halka arz olmalarının pek çok nedeni olsa da en temel sebepleri şu 5 başlık altında sıralayabiliriz: Finansman, likidite, kredibilite, tanıtım ve kurumsallaşma. Şimdi her birini kısaca açıklayalım.
Finansman: Hisselerini halka arz eden şirketler; gelecek yatırımları, iş planları ve operasyonları için para bulmayı hedefler. Yatırımları ve gelecek hedefleri için kaynak bulan şirketler, bu sayede daha hızlı ve yüksek oranda bir büyüme hedefler.
- Halka arz olarak finansman kaynağı bulan şirketler, borçlanma gibi finansman seçeneklerine göre daha düşük maliyetli ve geri ödemesi bulunmayan kaynak edinmiş olur.
- Şirketlerin hisselerini halka arz etme yoluyla finansman arayışına girmeleri, aşırı faiz gibi zorlayıcı koşulları olmayan bir kaynak alternatifi bulmalarına olanak sağlar.
Likidite: Mali araçların kısa süre içerisinde nakde çevrilmesine likidite diyoruz. Halka arz edilen hisseler, borsada arzu edilen zamanda, piyasadaki güncel fiyatları üzerinden, şeffaf bir şekilde kolaylıkla alınıp satılabilir. İlgili likidite, şirket ortaklarının (buna bireysel yatırımcılar olarak seni de katabiliriz) sahip olduğu hisseleri de kolayca paraya çevirmelerine veya diğer ortaklara bu hisseleri devretmelerine olanak sağlar.
Kredibilite: Halka arz olan şirketler, borsada işlem gören hisseleriyle, bankacılık ve para piyasasındaki kredibilitelerini, yani kredi güvenilirliklerini artırırlar. Böylece ilerleyen dönemlerde düşük maliyetli kredi bulma şansları artar.
Tanıtım: Hisseleri borsada işlemler gören şirketler; konferans, kamuyu aydınlatma platformları, bülten gibi yayın araçlarıyla sermaye piyasasında otoriter olan kurumlara ve kişilere adlarını duyurabilir.
- Ayrıca hisselerini alıp satan bireysel yatırımcılarda markalarına karşı bir bağlılık oluşturabilirler. İlgili şirketler bu şekilde ürün ve hizmetlerinin tanıtımlarını, maliyetsiz bir şekilde gerçekleştirmiş olur.
Kurumsallaşma: Hisselerini halka arz eden şirketler; Nasdaq, NYSE gibi ABD borsalarının veya SPK ve Borsa İstanbul’un bağımsız denetimine de izin vermiş olurlar.
Bu da şirketlerin mali yapılarını sürekli olarak gözden geçirmelerini ve kamuya düzenli olarak rapor vermelerini sağlar. Böylece şeffaflığını artıran şirketler kurumsallaşma adına önemli gelişmeler kaydeder.
Halka Arz Çeşitleri Neler?
Halka arzla ilgileniyorsan, mutlaka ‘fiyat aralığı’ kavramıyla karşılaşacaksın demektir. Bu kavramı daha iyi anlamak için, önce halka arz olan hisse senetlerinin satılmasında temel yöntemlere bakalım:
- Müzayede, borsada satış
- Sabit fiyat ile talep toplama
- Fiyat aralığı ile talep toplama
Fiyat Aralığı ile Talep Toplama
Bizi başlıktaki sorumuzun cevabına götürecek olan Fiyat Aralığı ile Talep Toplama yönteminde; aracı kuruluş, muhtemel yatırımcılarla görüşerek sabit bir fiyat üzerinden değil, “5 – 7 dolar” gibi bir fiyat aralığı üzerinden yatırımcılara sunulur.
Yatırımcılar kendilerine sunulan fiyat aralığı içerisinden herhangi bir fiyatı seçerek taleplerini iletirler. Ardından yatırımcıların fiyat aralığı içerisindeki taleplerine göre belirlenen sabit bir fiyat üzerinden, hisseler yatırımcılara dağıtılır ya da bir başka deyişle, halka arz edilmiş olur.
‼️ Yatırımcıların dikkat etmesi gereken önemli nokta, eğer talep ettikleri fiyat üzerinde yeterli talep oluşmazsa, halka arz olan hisseden alamayabilirler.
- Örnek olarak, 10-12 dolar aralığından halka arz olan bir hisseye, 12 dolardan çok yüksek talep geldi diyelim. Eğer siz talebinizi 10 dolardan yaptıysanız ve halka arz 12 dolardan gerçekleştiyse, sizin payınıza hiç hisse düşmez. Yani, halka arz emriniz gerçekleşmemiş olur.
- Öte yandan, eğer 12 dolar üzerinden talep girdiyseniz ve halka arz fiyatı 11 dolar olarak belirlendiyse, bu sefer talebiniz 11 dolar üzerinden gerçekleşir.
Sabit Fiyat İle Talep Toplama
Bir diğer yöntem olan sabit fiyat ile talep toplama yönteminde; satışa sunulan hisse senetlerine dair yatırımcılardan talepler toplanır, aracı bir kuruluş tarafından değerlendirilir ve sonrasında hisse dağıtım oranına göre hisse senetleri yatırımcılar arasında dağıtılır. Bu yöntemde fiyat sabit olduğu için herkes aynı fiyattan halka arza katılmış olur.
Bir aralık belirlemeden fiyat toplanıp daha sonra halka arz fiyatının belirlenmesi de mümkündür. Bu yöntemde toplanan teklifler, en yüksek rakamdan başlayarak sıralanır ve en çok hisse senedinin satılabildiği fiyat, ‘satış fiyatı’ olarak tespit edilir.
Öte yandan her zaman halka arzın iptal edilme olasılığı da bulunur. Eğer belirlenen fiyat üzerinden şirket hisselerine yeterli talep gelmezse şirket, hisselerini halka arz etmekten vazgeçebilir.
- Örneğin; 2018 yılının mayıs ayında hisselerini Borsa İstanbul üzerinden halka arz etmeye hazırlanan lüks giyim markası Beymen, hisselerini 12,80-15,36 TL fiyat aralığından halka arz etmeye hazırlanmıştı.
- Öte yandan, halka arz girişimi sonrası Beymen yeterli talebi bulamadığını düşündüğü için hisselerinin halka arzını ileri bir tarihte tekrar değerlendirmek üzere halka arzdan vazgeçmişti. Kaynak
Halka Arzlarda Hisse Dağıtım Şekilleri Nelerdir?
Halka arzlarda hisse dağıtımı iki şekilde olur: Eşit ve oransal dağıtım. Şimdi de bunlara kısaca bakalım.
- Eşit dağıtımda her yatırımcı eşit miktarda hisse alır.
- Oransal dağıtımda ise yatırımcı, verdiği satın alım emri tutarının büyüklüğüne göre hisse alır.
Bireysel yatırımcı perspektifinden bakacak olursak, eşit dağıtım genel olarak daha çok kazandırır. Neden mi? Aslında bu konunun birden fazla değişkeni var fakat yazının amacından çok sapmamak için bunu kısaca, madde madde açıklayalım.
Eğer küçük yatırımcıysan, eşit dağıtım senin için daha uygun olacaktır çünkü bu dağıtım tipinde her yatırımcıya eşit miktarda hisse gelir. Yani parası çok olan da az olan da eşit sayıda hisse senedi alabilir.
- Örnek olarak; eğer toplam hisse sayısı, halka arza katılan kişi sayısına bölündüğünde 100 adet hisse çıkıyorsa, 1 milyon dolarlık hisse alım talebini veren kişi de, 1000 dolarlık emir veren kişi de 100 adet hisse senedi alabilir.
Oransal dağıtımda ise yatırdığın paranın büyüklüğüne göre küçük paylar veya tatmin edici büyük paylar elde edersin. Büyük yatırımcıysan bu senin için daha uygun olacaktır. Çünkü yatırdığın para büyüdükçe, halka arzdan aldığın hisse senedi adedi de artacaktır.
- Örnek olarak; 1 milyon dolarlık bir hisse alım emrine 100 bin dolarlık hisse düşüyorsa, bin dolarlık hisse alım emrine sadece 100 dolarlık hisse düşer.
- Payların hangi oranlarda yatırımcılara dağıtılacakları her halka arzda farklılık gösterebilir.
Bireysel ve Kurumsal Yatırımcılar
Gördüğün gibi halka arzlarda iki tip alıcı karşımıza çıkıyor: Biri bireysel, diğeri ise kurumsal. Bir başka ifadeyle küçük ve kurumsal yatırımcılar. Kurumsal yatırımcılar, genelde yüksek alım yapabildikleri ve bilirkişiler oldukları için hisseleri analiz edebilir, şirketin sektörünü, şeffaflıklarını sorgulayabilir ve bunların sonucunda daha bilinçli bir şekilde yatırım yapabilirler.
Bireysel yatırımcılarsa nispeten daha az sorguladıkları için yatırım yapacakları şirketi daha az değerlendirirler. İşte bu yüzden kurumsal yatırımcılar yaptıkları iyi araştırmalar sonucunda hissenin gerçek değerinin üstünde bir fiyat ödemezler. Küçük yatırımcılar genelde çok iyi araştırmadıkları ve borsanın dinamiklerine yeterince hakim olmadıkları için zaman zaman hisselere değerinden fazla para yatırabilirler. Bu bakımdan şirketler, büyük yatırımcılar yerine küçük yatırımcıların hisselerine ortak olmalarını daha fazla arzular.
Halka Arz Sonrası Fiyat İstikrar Politikaları Nelerdir?
Halka arz işlemi sonlandıktan ve şirket hisseleri yatırımcılara dağıtıldıktan sonra hisse senetlerinin borsada işlem göreceği ilk zamanlar, 3 kesim için büyük önem taşır. Bunlar;
- Hisse senetlerini satın alan yatırımcılar
- Hisse senedi borsada işleme açılacak olan şirket
- Halka arza aracılık etmiş olan aracı kurumdur.
Önem sırasına göre sıraladığımız bu üç aktör içinde yatırımcı; alım ve satım işlemlerinden kâr elde etmek için aldığı hisse senetlerinin işleme tabi olduğu ilk gün, hisse senedi fiyatlarının düşmesiyle zarar etmek istemez.
Dolayısıyla, ilgili şirketlerin hisseleri halka arz edildikten ve borsada alım-satıma açıldıktan sonra, hisselerin değer kaybetme ihtimallerine karşı halka arzı gerçekleştiren aracı kurum bir takım önlemler alır. İşte bu önlemlere fiyat istikrarı politikaları, aracı kurumun gerçekleştirdiği faaliyetlere ise fiyat istikrarı işlemleri denir.
- Burada temel amaç, hisse senedi halka arz edildikten sonra borsada ortaya çıkan ani fiyat hareketleriyle hisse senedi fiyatlarının halka arz fiyatının altına düşmesini engellemek ve böylece yatırımcıların zarara uğramasının önüne geçmektir.
Şimdi, konuyu daha iyi anlamak için günümüzde yaygın olarak kullanılan fiyat istikrarı işlemlerini kısaca tanımlayalım.
Halka Arz Sonrası Fiyat İstikrarı İşlemleri
Doğrudan alım: Halka arzı gerçekleştiren aracı kurum, fiyat seviyesini korumak istediği hisse senedi için piyasa fiyatının üzerinde bir fiyat teklifi ile talepte bulunur ve bu sayede düşük düzeyde olan piyasa fiyatı, halka arz fiyatı seviyesine doğru yükseltir. Bu yöntemde hisse senedine olan talep artırılırken hissenin fiyatının da yükselmesi sağlanır.
Ek alım hakkı: Aracı lider kuruluşla hisselerini arz eden şirket arasındaki anlaşmaya bağlı olarak, eğer halka arza talep yüksek olursa, aracı kuruluş toplam halka arz miktarının bir kısmını (genelde %15’ini) halka arzın tamamlanmasının ardından; kısıtlı bir süre sonuna kadar (genelde 30 gün) hisselerini arz eden şirketten halka arz fiyatından alıp piyasaya satma hakkına sahip olur.
Satış yasakları: Diğerleri gibi müdahale esaslı, fiyatların belirli bir seviyede kalmasını hedefleyen yöntemlerden değildir. Satış yasağı yönteminde halka arz olan hisse senetlerinin üzerindeki satış baskısı, satış yasakları konularak kontrol edilmeye çalışılır.
Halka arz edilen paylara olan talebin fazla olmaması nedeniyle hisseye yönelik satış emri artabilir. Bu da fiyatların düşmesine neden olacağı için satış yasağı yöntemiyle yatırımcıların elindeki hisse senetlerini belirli bir süre satmaları yasaklanır. Böylece ilgili hisse senedi fiyatının üzerindeki düşüş baskısının önüne geçilmesi hedeflenir.
Kaynak: https://blog.huseyingulen.net/halka-arz-nedir-halka-arz-cesitleri-nelerdir/